Trung Quốc: Tình trạng dư thừa công suất đáng báo động

Chợ giá – Làn sóng phàn nàn về sản lượng nhà máy của Trung Quốc ngày càng lớn hơn, nhưng không có dấu hiệu nào cho thấy Bắc Kinh sẵn sàng thực hiện các biện pháp khắc phục có thể gây phản tác dụng đối với nền kinh tế dễ bị tổn thương của mình.

Tuần này, các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu – những người đang đe dọa thuế quan đối với ô tô điện, là những người mới nhất chỉ trích Trung Quốc về tình trạng dư thừa công suất. Trước khi gặp Chủ tịch Tập Cận Bình , người đứng đầu khối Ursula von der Leyen cho biết bà hy vọng sẽ có hành động trong “ngắn hạn”.

Rất có thể cô ấy sẽ thất vọng. Trung Quốc đã công bố các đề xuất hôm thứ Tư nhằm giảm tốc độ mở rộng trong ngành công nghiệp pin, nhưng chúng không có tính ràng buộc. Trong khi đó, cơ quan kế hoạch nhà nước tuần trước đã công bố bốn phần bác bỏ các tuyên bố rằng nước này có quá nhiều năng lực để sản xuất các sản phẩm năng lượng sạch. Nó cho biết ngành công nghiệp Trung Quốc có khả năng cạnh tranh nhờ vào sự đổi mới chứ không phải nhờ trợ cấp.

Điều đó đã trở thành tiêu chuẩn của Bắc Kinh về các ngành công nghệ cao như xe điện và tấm pin mặt trời. Chúng rất quan trọng đối với kế hoạch phục hồi nền kinh tế của Tập Cận Bình – đó là lý do tại sao Trung Quốc có thể sẽ không ngừng hỗ trợ chúng, cho dù nước này được thúc giục đến mức nào. Chúng cũng có tầm quan trọng chiến lược đối với các quốc gia khác, đó là lý do tại sao các rào cản thương mại đang gia tăng.

Nhưng các đối tác thương mại của Trung Quốc – bao gồm cả những đối tác thân thiện như Brazil – cũng đang đưa ra phản đối về tất cả các loại sản phẩm nằm trong chuỗi giá trị, từ thép, hóa dầu đến máy xúc. Ở nhiều khu vực trong số này, thặng dư xuất hiện như một tác dụng phụ không mong muốn của sự sụt giảm bất động sản đang đè nặng lên nền kinh tế Trung Quốc.

Bắc Kinh vẫn chưa tìm ra cách ngăn chặn sự trượt dốc đó, ngoại trừ việc chuyển sang sử dụng công nghệ cao để bù đắp, vì vậy cả hai loại sản xuất thừa này sẽ tiếp tục tồn tại.

Frederic Neumann  – nhà kinh tế trưởng khu vực châu Á tại HSBC Holdings Plc, cho biết: “Không có giải pháp nhanh chóng và đơn lẻ nào cho thách thức dư thừa công suất của Trung Quốc”. Ông nói, trong lĩnh vực năng lượng sạch, nguyên nhân sâu xa là “đầu tư mạnh mẽ” của Trung Quốc, trong khi ở các ngành công nghiệp truyền thống hơn, vấn đề là nhu cầu yếu, “đặc biệt là do việc xây dựng nhà ở đang chững lại”.

Theo Neumann, điều cuối cùng cần thiết là “một cách tiếp cận theo hai hướng” để cân bằng cung và cầu, bao gồm việc ổn định thị trường nhà ở Trung Quốc và giúp người tiêu dùng chi tiêu nhiều hơn.

Chuyến thăm gần đây của Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Janet Yellen chủ yếu tập trung vào vấn đề này. Nhóm của bà liên tục chỉ trích Bắc Kinh vì đã hướng quỹ nhà nước vào các ngành công nghiệp quan trọng, hỗ trợ các công ty thua lỗ và tràn ngập thị trường thế giới với hàng xuất khẩu đe dọa sinh kế của các công ty địa phương.

Quan điểm của Mỹ là Trung Quốc nên dựa nhiều hơn vào nhu cầu của người tiêu dùng trong nước và ít phụ thuộc hơn vào phần còn lại của thế giới. Yellen thừa nhận quy mô của thách thức đó. Bà nói với các phóng viên ở Quảng Châu: “Đây là một vấn đề phức tạp liên quan đến toàn bộ chiến lược công nghiệp và kinh tế vĩ mô của họ. Nó sẽ không được giải quyết trong một buổi chiều hay một tháng.”

Hiện tại, còn lâu mới sẵn sàng gánh thêm gánh nặng thúc đẩy tăng trưởng, các hộ gia đình Trung Quốc và chính quyền địa phương đang thắt lưng buộc bụng sau cuộc khủng hoảng nhà đất.

Với nhu cầu trong nước yếu, tỷ lệ sử dụng công suất công nghiệp trong quý trước đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ khi đại dịch xảy ra vào đầu năm 2020. Các nhà máy đang chuyển hướng sang thị trường nước ngoài, xuất khẩu tăng vọt và giá cả sụt giảm.

Ngành công nghiệp pin năng lượng mặt trời là một trường hợp dư thừa, sau khi việc mở rộng quy mô lớn dẫn đến cuộc chiến về giá và lợi nhuận sụt giảm .

Trong ngành sản xuất ô tô, công suất sử dụng giảm mạnh trong quý đầu năm nay, nhưng các nhà xuất khẩu xe điện lớn – như BYD Co. và Tesla Inc. – đã hoạt động ở mức cao hơn so với tổng thể ngành, theo ước tính từ Công ty Cổ phần Ô tô. Điều đó cho thấy ngày càng có nhiều nhà máy nhàn rỗi từng sản xuất ô tô chạy bằng xăng và bị thu hút bởi sự chuyển đổi nhanh chóng sang xe điện của Trung Quốc.

Một cách giải quyết căng thẳng về xe điện có thể là các công ty Trung Quốc bắt đầu sản xuất ở các nước khác.

Căng thẳng kinh tế giữa Nhật Bản với Mỹ vào những năm 1980 đã giảm bớt sau khi các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đầu tư vào các nhà máy của Mỹ. Các công ty Trung Quốc đang bắt đầu đi theo con đường đó ở châu Âu, Nam Mỹ và châu Á, với sự hậu thuẫn từ Bắc Kinh. Cơ quan ra quyết định chính của Đảng Cộng sản cho biết vào tuần trước rằng họ sẽ “hỗ trợ các doanh nghiệp tư nhân mở rộng thị trường nước ngoài”.

Hành trình châu Âu của ông Tập bao gồm các điểm dừng ở Hungary, nơi BYD lên kế hoạch xây dựng một nhà máy – và Pháp, nơi Thủ tướng Bruno Le Maire cho biết đất nước của ông cũng sẽ chào đón một nhà máy.

Nhưng đó là một chiến lược dài hạn. BYD cho biết sẽ mất ba năm để bắt đầu sản xuất ở Hungary. Và nó có thể không hiệu quả ở Mỹ, nơi ngày càng có sự phản đối mạnh mẽ đối với bất kỳ khoản đầu tư nào của Trung Quốc.

Trong các ngành công nghiệp cũ, có tiền lệ từ gần một thập kỷ trước khi Trung Quốc cố gắng giải quyết tình trạng dư thừa thép và nhôm. Nó buộc ngành công nghiệp phải hợp lý hóa và đóng cửa các nhà sản xuất kém hiệu quả hơn.

Yellen và các đồng nghiệp tại Bộ Tài chính cho rằng Bắc Kinh hiện nay nên áp dụng cách tiếp cận tập trung vào lợi nhuận tương tự đối với các ngành công nghiệp.

Jay Shambaugh – Thứ trưởng phụ trách các vấn đề quốc tế, cho biết vào tháng trước: “Tỷ lệ các công ty thua lỗ ở Trung Quốc vẫn cao như trong nhiều thập kỷ”. “Bạn có những công ty không thực sự phản ứng với những gì thị trường sẽ chịu đựng.”

Tuy nhiên, việc đóng cửa các công ty và cắt giảm việc làm trong một nền kinh tế yếu kém là một động thái có rủi ro cao. Hơn nữa, các chính sách của Trung Quốc trong những năm 2010 không dẫn tới sự sụt giảm đáng kể về sản lượng. Và gần đây, vấn đề này lại tái diễn khi xuất khẩu thép tăng lên mức cao nhất trong 8 năm và gây ra nhiều lời phàn nàn trên toàn thế giới.

Camille Boullenois – nhà phân tích tại Rhodium Group, cho biết trong tất cả những điều này, vấn đề cơ bản là việc mở rộng sản xuất do nhà nước lãnh đạo của Trung Quốc không phù hợp với tốc độ tăng trưởng tiêu dùng trong nước.

Bà nói: “Chỉ có một số cách mà các công ty có thể giải quyết: họ có thể sử dụng dưới mức năng lực sản xuất của mình, giữ hàng tồn kho, xuất khẩu nhiều hơn hoặc nhập khẩu ít hơn. Hiện tại, chúng tôi đang chứng kiến ​​tất cả những hiệu ứng này ở Trung Quốc.”